Güncelleme Tarihi: Haziran 25, 2025 12:53

Türkiye’de Mizahın Kısa Tarihi

Türk mizahının tarihi, sözlü geleneklerden modern hiciv yayınlarına kadar uzanan yüzyıllara yayılmıştır. İşte farklı dönemlerde nasıl geliştiği:

Antik Anadolu Kökleri

Anadolu'da mizahın en eski izleri, hasat mevsiminde Purulli festivallerini kutlayan Hititlere kadar uzanır. Bu festivaller kültürel normların ihlal edilmesine izin verir ve kapsamlı eğlenceler sunardı.

Geleneksel Halk Mizahı

Türk mizahının temelleri şu şekilde atılmıştır:

Keloğlan Masalları : Türk-Altay mitolojisinden kaynaklanan bu hikayeler, Arabistan, İran, Kafkasya, Orta Asya ve Avrupa'ya yayılmıştır. Kahraman, Kazakistan'da Taşza Bala, Azerbaycan'da Kechel Yegen ve farklı bölgelerde çeşitli diğer isimlerle karşımıza çıkar.
Nasreddin Hoca : 13. yüzyılda yaşamış olan Nasreddin Hoca (aslında Hace Nasiruddin el Hoyî), sıradan bir halk adamı değil, bilgeliği keskin zekâyla birleştiren bir Ahi Evran'dı.
Karagöz ve Hacivat : 14. yüzyılda ortaya çıkan bu gölge oyunu, Orhan Gazi'nin Bursa'da hüküm sürdüğü dönemde inşaat işçisi olduğu söylenen iki karakteri konu alıyor.

Osmanlı Dönemi Hiciv

Hiciv geleneği, önde gelen şairler aracılığıyla gelişti:

15. yüzyıl: Şeyhî, Cafer Çelebi
16. yüzyıl: Zati
17. yüzyıl: Nef'î, Bahaî, Nevaî
18. yüzyıl: Osmanzade Taip, Haşmet, Kanî, Sürurî
19. yüzyıl: Aynî, Kazım Paşa, Ziya Paşa, Şair Eşref

Modern Mizah Yayınları

Türkçede ilk mizah dergileri Osmanlı'nın son döneminde ortaya çıkmıştır:

1870-1877:

İlk Türk mizah dergisi: Terakki (1870)
Teodor Kasap'ın Diyojen (1870) adlı eseri
Diğer önemli yayınlar: Hayal, Çaylak

1908-1923 (İkinci Meşrutiyet Dönemi):

Boşboğaz ile Güllabi (1908)
Kalem 13.000 tiraja ulaştı
Cem dergisi (1910)
Karagöz (1908-1935)

Cumhuriyet Dönemi

1923'ten sonra Türk mizahını şekillendiren önemli yayınlar:

1920'ler-1940'lar:

Akbaba (1922-1977): Yusuf Ziya Ortaç ve Orhan Seyfi Orhon tarafından kurulmuştur.
Aydede (1922): Refik Halit Karay tarafından yayımlanmıştır.
Marko Paşa (1946-1950): Aziz Nesin, Sabahattin Ali ve diğerleri tarafından yaratılmıştır

1970'ler-1980'ler:

Gırgır (1972-1989): Oğuz Aral tarafından kuruldu, 500.000 tiraja ulaştı
Fırt ve Mikrop dergileri Gırgır'dan çıktı

1990'lar-2000'ler:

Leman (1991): Limon dergisinden evrildi
Penguen (2002): Eski Leman personeli tarafından kuruldu
Uykusuz (2007): Yiğit Özgür ve diğerleri tarafından yaratılmıştır

Önemli Katkıda Bulunanlar

Cumhuriyet dönemi önemli mizah yazarları yetiştirmiştir:

Aziz Nesin: Mizah yoluyla toplumsal eleştirileriyle tanınır
Rıfat Ilgaz: "Hababam Sınıfı" kitabının yazarı
Ömer Seyfettin: Efruz Bey'in hiciv karakterinin yaratıcısı
Orhan Kemal: "Murtaza" gibi eserlerinde toplumsal hicivle tanınır