Türkiye’de Orman Yangınları: Çok Boyutlu Bir Analiz, Etkileri ve Geleceğe Yönelik Stratejiler
1. Giriş
Bu yazı,Türkiye’nin orman yangınları sorununu, tarihsel istatistiklerden başlayarak ekolojik, ekonomik ve sosyo-politik boyutlarına kadar derinlemesine incelemektedir. Eldeki veriler, orman yangınlarının artık yalnızca mevsimsel bir tehlike olmaktan çıkıp, iklim krizi ve kökleşmiş yapısal sorunlarla tetiklenen, ulusal güvenliği tehdit eden çok boyutlu bir krize dönüştüğünü göstermektedir.
Tarihsel kayıtlara göre, 1937-2024 yılları arasında Türkiye’de toplam 126 bin 268 orman yangını meydana gelmiş ve 1 milyon 907 bin 265 hektar alan tahrip olmuştur. Bu 88 yıllık süreçte yıllık ortalama yangın sayısı 1435 iken, son on yılda (2015-2024) bu ortalama 2732’ye yükselmiştir. Bu eğilim, yangın aktivitesinin hızlandığının somut bir kanıtıdır. Daha da önemlisi, son yıllarda yangın sayısındaki %11,2’lik artışa karşılık, yanan alan miktarında %85,5’lik dramatik bir yükseliş yaşanması , çıkan yangınların daha büyük, daha yıkıcı ve kontrolü daha zor hale geldiğini ortaya koymaktadır. Özellikle 2021 ve 2024 gibi felaket yılları, Cumhuriyet tarihinin en geniş alanlarının kül olmasıyla bu sorunun aciliyetini bir kez daha vurgulamıştır.
Yangınların ezici çoğunluğu (%90’dan fazlası) insan kaynaklıdır. Ancak, yangın nedenlerinin yaklaşık yarısının (%47,4) “bilinmeyen” olarak kaydedilmesi , mevcut sistemin en büyük zafiyetlerinden biridir. Bu yüksek oran, kasıtlı eylemlerin ya da ihmallerin yeterince aydınlatılamadığını ve caydırıcılık mekanizmasının zayıfladığını düşündürmektedir.
Yangınların sonuçları, yalnızca ağaç kaybıyla sınırlı kalmamaktadır. Analizler, orman yangınlarının doğrudan ve dolaylı ekonomik kayıplara (tarım, turizm, hayvancılık), halk sağlığı üzerindeki ciddi tehditlere (dumanın neden olduğu solunum ve kalp-damar hastalıkları) ve yerleşim yerlerinin tahrip olmasıyla ortaya çıkan sosyal sorunlara yol açtığını göstermektedir.
Bu çok katmanlı krizle mücadele için makalenin temel önerileri, bütüncül bir yaklaşıma odaklanmaktadır. Bunlar arasında; akıllı gözetleme sistemleri (insansız hava araçları ve IoT tabanlı sensörler) ile erken müdahaleyi hızlandırma , yasal boşlukları giderme ve ormancılık dışı amaçlarla orman tahsislerini sınırlama , toplumsal bilinci artırma ve iklim krizine uyum sağlayacak dirençli orman ekosistemleri oluşturma yer almaktadır. Geleceğe yönelik en kalıcı çözüm, yangınları sadece bir söndürme operasyonu olarak değil, aynı zamanda iklim krizinin bir sonucu olarak ele alan, önleme ve adaptasyonun merkeze alındığı bütüncül-entegre bir orman yönetimi vizyonuyla mümkün olacaktır.
2. Türkiye’de Orman Yangınlarının Genel Değerlendirmesi: Tarihsel ve İstatistiksel Bir Bakış
2.1. Yıllara Göre Yangın Sayıları ve Yanan Alan Miktarları: Bir Dönüşümün Analizi
Türkiye, coğrafi konumu ve iklim yapısı itibarıyla her yıl orman yangınları riskiyle karşı karşıya kalmaktadır. Ormancılar Derneği ve Orman Genel Müdürlüğü (OGM) verileri, ülkenin bu alandaki uzun vadeli mücadelesini gözler önüne sermektedir. 1937-2024 yılları arasındaki 88 yıllık dönemde toplamda 126 bin 268 orman yangını çıkmış ve 1 milyon 907 bin 265 hektar orman alanı zarar görmüştür. Bu dönemde yangın başına düşen ortalama alan miktarı 15,1 hektar olarak kaydedilmiştir.
Ancak, bu uzun vadeli istatistikler, son yıllardaki dramatik değişimi gizlemektedir. Analizler, özellikle son on yılda (2015-2024) yangın aktivitesinde endişe verici bir artış yaşandığını ortaya koymaktadır. Bu dönemde çıkan toplam yangın sayısı 27 bin 332’ye ulaşmış, yıllık ortalama yangın sayısı ise 1435’ten 2732’ye yükselmiştir. 2024 yılında 3800 yangın çıktığı ve bu sayının 2000’li yılların ilk on yılındaki 2091’lik yıllık ortalamanın oldukça üzerinde olduğu belirtilmiştir.
Bu verilerdeki en önemli bulgulardan biri, yangın sayısı ve yanan alan miktarı arasındaki oransız artıştır. Bir rapora göre, son beş yılda yıllık ortalama yangın sayısı %11,2 artış gösterirken, yanan alan miktarı %85,5 gibi kaygı verici bir oranda yükselmiştir. Bu istatistik, orman yangınlarının sadece sıklıkla değil, aynı zamanda yıkıcılıkları ve büyüklükleriyle de artış gösterdiğini kanıtlamaktadır. Yani, çıkan her bir yangın, geçmişe göre çok daha geniş bir alana yayılma ve daha büyük bir yıkıma neden olma potansiyeli taşımaktadır. Bu durum, yangınların doğasında tehlikeli bir dönüşüme işaret etmektedir. Bu dönüşümün ardındaki nedenler arasında, iklim krizinin etkisiyle yaşanan aşırı sıcak ve kurak hava koşulları ile ormanlardaki yanıcı madde miktarının artması gibi fiziksel faktörler yer almaktadır. Bu bulgu, yangınla mücadele stratejilerinin sadece söndürme operasyonlarına değil, aynı zamanda orman ekosistemlerinin yönetimi ve iklim değişikliğine uyum sağlamasına yönelik önleyici tedbirlere de odaklanması gerektiğini göstermektedir.
Yıllara Göre Orman Yangını İstatistikleri (2015-2024)
Dönem
Yangın Adedi (Toplam)
Yanan Alan (ha) (Toplam)
Yangın Başına (ha)
2015-2024 (Son 10 Yıl)
27.332
257.622
9,42
Yıllık Ortalama
2.732
25.762
9,42
1937-2024 (88 Yıl) Yıllık Ortalama
1.435
21.673
15,1
Kaynak: Ormancılar Derneği verileri.
2.2. Bölgesel Dağılım ve Hassasiyet Analizi: Akdeniz ve Ege’nin Kırılganlığı
Türkiye’de orman yangınları, bölgesel olarak homojen bir dağılım göstermemektedir. İstanbul Boğazı’ndan başlayarak, Ege ve Akdeniz kıyı bölgeleri, iklim yapısı ve bitki örtüsü nedeniyle geleneksel olarak en yüksek yangın riski taşıyan bölgelerdir. Son yıllarda çıkan yangınların büyük çoğunluğu bu kıyı şeridinde yoğunlaşmaktadır.
Son on yılın istatistikleri, bu bölgesel kırılganlığı rakamlarla doğrulamaktadır. Yangın sayısı açısından en çok etkilenen iller sırasıyla Muğla (3.120 yangın), İzmir (2.817 yangın) ve Antalya’dır (2.234 yangın). Ancak, yanan alan miktarı açısından durum farklıdır. Yanan alan bazında ilk sıralarda Antalya (67.512 ha) ve Muğla (52.686 ha) yer almaktadır. 2025 yılında İzmir’de yaşanan yangınlar, sadece 1 Haziran-7 Temmuz arasında 26 bin 260 hektarlık bir alanın kül olmasıyla bu bölgelerin ne kadar hassas olduğunu göstermektedir.
Bu verilerin daha derinlemesine analizi, yangınların bölgesel doğasının farklılıklarını ortaya koymaktadır. Muğla’da yangın sayısı en yüksek olmasına rağmen, yanan alan miktarında Antalya’nın gerisinde kalması, bu ildeki yangınların daha sık ancak ortalama olarak daha küçük boyutlu olduğunu düşündürmektedir. Tersine, Antalya’da çıkan yangınlar sayıca daha az olmakla birlikte, yayıldıklarında çok daha yıkıcı, büyük yangınlara dönüşebilmektedir. Bu durum, yangın nedenleri ve müdahale stratejileri açısından her bölgenin kendine özgü bir yangın profili olduğunu göstermektedir. Örneğin, 2021 yılında Manavgat’ta çıkan ve 26.903 hektar alanın kül olmasına yol açan mega yangın, Cumhuriyet tarihinin alan bazında en büyük yangını olarak kayıtlara geçmiştir. Aynı yıl, enerji tesislerinden kaynaklanan yangınların tüm yanan alanın %26,8’ini oluşturduğu göz önüne alındığında , Antalya’daki büyük yangınların ardında ihmal edilmiş altyapı sorunlarının olabileceği ihtimali değerlendirilmelidir. Bu bulgu, yangın mücadelesinin sadece yangın anında değil, aynı zamanda yangın öncesi altyapı güvenliği ve yerel risk analizleri gibi özelleşmiş planlamalar gerektirdiğini ortaya koymaktadır.
3. Yangınların Nedenleri: Fiziki ve Beşeri Dinamikler
Orman yangınlarının arkasında yatan nedenler, çoğu zaman birbiriyle etkileşim içinde olan fiziki ve beşeri faktörlerin karmaşık bir bileşiminden oluşmaktadır. İstatistiksel olarak, yangınların çıkış nedenleri arasında fiziki faktörlerin payı oldukça düşük kalırken, beşeri unsurlar neredeyse yangınların tamamından sorumlu tutulmaktadır.
3.1. Fiziki Nedenler: İklim Krizi ve Kuraklık Faktörü
Orman yangınlarının yaklaşık %10’u, yıldırım düşmesi gibi doğal olaylar sonucunda meydana gelmektedir. Ancak, bu oran, yangınların büyüklüğü ve yıkıcılığındaki artışı tam olarak açıklamaya yetmemektedir. Son yıllarda küresel iklim değişikliğinin etkileri, orman yangınları için elverişli koşulları artırarak yangınların doğasını dönüştürmüştür.
Artan sıcaklıklar, azalan nem ve uzun süreli kuraklık dönemleri, ormanlardaki bitki örtüsünün ve diğer yanıcı materyallerin nemini azaltarak onları daha kolay alev alabilir hale getirmektedir. Bu fiziki koşullar, bir yangını başlatan ana sebep olmasa bile, yangınların hızla yayılmasına ve kontrol edilemez devasa boyutlara ulaşmasına neden olan bir çarpan etkisi yaratmaktadır. Bu durum, yangın sezonlarının daha uzun ve daha şiddetli geçmesine yol açmakta, böylece yangın riskini yılın büyük bir bölümüne yaymaktadır. Bu nedenle, yangınla mücadelenin sadece alevleri söndürmekle değil, aynı zamanda iklim krizinin getirdiği yeni koşullara uyum sağlamakla da ilgili olduğu anlaşılmaktadır.
3.2. Beşeri Nedenler: Dikkatsizlik, Kasıt ve Yapısal Sorunlar
Türkiye’deki orman yangınlarının yaklaşık %90’ı, doğrudan veya dolaylı olarak insan faaliyetlerinden kaynaklanmaktadır. Bu yangınlar, başlıca üç ana başlık altında incelenmektedir: ihmal ve dikkatsizlik, kasıtlı eylemler ve yapısal-idari sorunlar.
İhmal ve Dikkatsizlik: Yangınların sayısı içinde en büyük paya sahip olan (%29,5) bu kategori, piknik ve çoban ateşlerinin söndürülmeden bırakılması, anız yakımı, yere atılan sigara izmaritleri ve cam şişe kırıkları gibi günlük faaliyetlerden kaynaklanmaktadır. Bu durum, toplumsal bilinç düzeyinin yükseltilmesinin ve bireysel sorumlulukların vurgulanmasının yangınları önlemedeki en temel strateji olması gerektiğini ortaya koymaktadır.
Kasıtlı Eylemler: Kundaklama ve arazi açma amacıyla çıkarılan yangınlar, sayıca küçük bir orana (%4,5) sahip olsa da, yanan alan miktarı içindeki payları (%23,3) oldukça yüksektir. Bu, kasıtlı yangınların genellikle daha yıkıcı olduğunu ve daha geniş alanlara yayıldığını göstermektedir. “Terör” kaynaklı yanan alanların son beş yılda yanan tüm alanların binde 4’ünden az olduğu belirtilse de , kasıtlı eylemlerin yıkıcı potansiyeli göz ardı edilemez.
Yapısal ve İdari Sorunlar: Orman yangınları, yalnızca fiziksel ya da beşeri hatalardan değil, aynı zamanda yapısal ve idari kararlardan da kaynaklanabilmektedir. En dikkat çekici bulgulardan biri, ormancılık dışı amaçlarla (madencilik, enerji, turizm vb.) ormanlık alanlara verilen izinlerin, yangınların neden olduğu kaybın çok üzerinde bir tahribata yol açmasıdır. İstatistikler, Türkiye’de her yıl ortalama 9.705 hektar orman alanının yangınlarla yanarken, ormancılık dışı kullanımlar için yıllık ortalama 37.869 hektar alanın tahsis edildiğini göstermektedir. Bu rakam, yangınlarda kaybedilen alanın dört katından fazladır.
Bu bulgu, kamuoyunun odağındaki yangın felaketinin yanı sıra, yasal ve idari süreçlerle ormanların sessizce ve çok daha büyük bir hızla yok edildiğini ortaya koymaktadır. Bu durum, Anayasa’nın ormanları koruyan ve yanan alanların imara açılmasını yasaklayan 169. maddesi ile idari uygulamalar arasındaki çelişkiyi gözler önüne sermektedir. Bu analiz, orman yangınlarıyla mücadelenin sadece alevlerle savaşmaktan ibaret olmadığını, aynı zamanda ormanların yapısal olarak korunmasını ve idari yönetişim mekanizmalarının güçlendirilmesini de gerektirdiğini kanıtlamaktadır.
3.3. “Bilinmeyen Nedenler” Sorunsalı: Bilinmezliğin Yüksek Maliyeti
Türkiye’de yangın nedenleri istatistiğinde en büyük payı (%47,4) “bilinmeyen” kategorisi almaktadır. Bu oran, son yıllarda %50 seviyesine kadar yükselmiştir. Yangınların çıkış nedeninin neredeyse yarısının tespit edilememesi, hem önleyici tedbirlerin etkinliğini zayıflatmakta hem de potansiyel kasıtlı eylemlerin cezasız kalmasına yol açmaktadır.
6831 sayılı Orman Kanunu, kasıtlı olarak orman yakan kişilere on yıldan az olmamak üzere hapis cezası öngörmektedir. Ancak, bir yangının nedeni “bilinmeyen” olarak sınıflandırıldığında, failin yargılanması ve bu ağır cezaların uygulanması imkânsız hale gelmektedir. Bu durum, kundaklama eylemlerinin caydırıcılığını azaltmakta ve potansiyel faillere bir cezasızlık algısı sunmaktadır. Bilinmeyen nedenler, soruşturmalardaki yetersizliklerin bir yansıması olabileceği gibi, aynı zamanda faillerin izlerini ustaca gizlediği kasıtlı eylemlerin de bir sonucu olabilir. Bu durum, orman yangınlarıyla mücadelede soruşturma ve adli süreçlerin güçlendirilmesinin ne kadar kritik olduğunu göstermektedir. Bu yüksek bilinmeyen oranı azaltılmadığı sürece, önleyici politikaların tam potansiyeline ulaşması mümkün olmayacaktır.
Türkiye’de Orman Yangınlarının Nedenleri (2014–2024)
Neden
Yıllık Ortalama Yangın Adedi (%)
Yanan Alan (%)
Bilinmeyen
47,4
34,6
İhmal ve Dikkatsizlik
29,5
15,1
Kasıt
4,5
23,3
Kaza
5,6
25,6
Doğal (Yıldırım)
13
1,1
Kaynak: Ormancılar Derneği verileri.
4. Orman Yangınlarının Çok Katmanlı Sonuçları
Orman yangınlarının etkileri, yanan alanın büyüklüğüyle doğru orantılı olarak artmakta ve sadece ekolojik yıkımla sınırlı kalmamaktadır. Bu felaketler, ekosistemler üzerinde geri dönülemez hasarlara yol açarken, aynı zamanda ciddi ekonomik, sosyal ve sağlık sorunlarını da beraberinde getirmektedir.
4.1. Ekolojik ve Çevresel Etkiler
Orman yangınları, ekosistemlerin dengesini bozarak biyolojik çeşitliliğe büyük zarar vermektedir. Yanan bölgelerdeki bitki örtüsü ve hayvan habitatları yok olmakta, bu da birçok bitki ve hayvan türünün yaşam alanlarının azalmasına veya tamamen ortadan kalkmasına neden olmaktadır. Yanan alanlardaki canlı ve cansız örtünün yok olması, toprağın koruma kalkanını ortadan kaldırmakta ve erozyon, sel ve taşkın gibi ikincil doğal afetlerin riskini artırmaktadır.
Yangınlar sırasında atmosfere yayılan duman, içinde mikroskobik partiküller, karbon, kükürt, azot, ağır metaller ve çeşitli gazların karmaşık bir karışımını barındırmaktadır. Bu partiküller hava kalitesini ciddi şekilde bozmakta ve rüzgarın etkisiyle yangın bölgelerinden çok uzak mesafelere taşınarak geniş coğrafyaları etkileyebilmektedir.
4.2. Ekonomik Etkiler
Orman yangınlarının ekonomik maliyeti, doğrudan ve dolaylı kayıplar olmak üzere iki ana kategoride değerlendirilmektedir.
Doğrudan Kayıplar: Yangınlar, orman kaynaklarının (odun hammaddesi) kaybının yanı sıra, tarım arazilerinde, hayvancılık faaliyetlerinde ve yerleşim yerlerinde büyük maddi hasara yol açmaktadır. Örneğin, 2021 yılındaki büyük yangınlarda, Muğla ve Antalya’da 623 bin zeytin ağacı, 20 bin narenciye ağacı ve 4500 arılı kovan kaybedilmiştir. Bununla birlikte, 69 konut ve 360 hektar tarım alanı da zarar görmüştür. Yangınla mücadele operasyonları da, kullanılan su, enerji, ekipman ve personel maliyetleri nedeniyle ulusal bütçe üzerinde ek bir yük oluşturmaktadır.
Dolaylı Kayıplar: Yangınların turizm sektörü üzerindeki etkisi, turist sayısındaki azalma ve yangınların yarattığı olumsuz algının turistik bölgeleri etkilemesiyle ortaya çıkmaktadır. Yangınlar, sadece doğrudan etkilenen bölgeleri değil, aynı zamanda kamuoyunda oluşan negatif algı nedeniyle yangın bölgesinden uzaktaki turistik alanları da olumsuz etkileyebilir. Ayrıca, yangın dumanıyla artan hava kirliliği, turistik bölgelerin çekiciliğini azaltabilmektedir. Raporlar, yangınların küresel gıda zinciri üzerinde de etkileri olabileceğini, artan sıcaklıklar ve kuraklık nedeniyle gıda fiyatlarını yükseltme potansiyeli taşıdığını belirtmektedir.
4.3. Sosyal ve Sağlık Etkileri
Yangınlar, yerleşim yerlerinin tahrip olmasına ve insanların yerinden edilmesine neden olarak ciddi sosyal ve psikolojik travmalara yol açmaktadır. Yangınlar sonrasında yaşanan evsizlik ve kayıplar, toplumda stres ve gerilimlere neden olmakta, sosyal bağları zedeleyebilmektedir. Bir uzman görüşü, medya dilinde sıklıkla vurgulanan “can kaybı olmaması” durumunun, orman ve ekosistem kaybının yarattığı sosyo-psikolojik zararı göz ardı ettiğini dile getirmektedir.
Halk sağlığı üzerindeki etkiler, yangın dumanına maruz kalma sonucu ortaya çıkan ciddi riskleri içermektedir. Dumanın içindeki mikroskobik partiküller, solunum sisteminin derinliklerine nüfuz ederek astım, zatürre, bronşit ve akciğer kanseri gibi solunum yolu hastalıklarını tetikleyebilir veya mevcut durumlarını ağırlaştırabilir. Bu partiküllerin kan dolaşımına karışma riski, kalp ve beyin gibi organlara zarar verebilir. Özellikle çocuklar, yaşlılar, solunum ve kalp rahatsızlığı olanlar dumanın etkilerine karşı en savunmasız gruplardır. Bu bulgular, yangınla mücadele planlarının sadece ormanı değil, aynı zamanda insan sağlığını da koruyacak tedbirleri entegre etmesi gerektiğini göstermektedir.
5. Orman Yangınlarıyla Mücadelede Stratejik Yaklaşımlar ve Uygulamalar
Türkiye’nin orman yangınlarıyla mücadelesi, üç temel strateji üzerine kurulmuştur: önleme, söndürme ve rehabilitasyon. Bu stratejiler, hem geleneksel yöntemleri hem de modern teknolojileri birleştirerek yangınların yıkıcı etkilerini en aza indirmeyi hedeflemektedir.
5.1. Önleme ve Hazırlık Faaliyetleri: En Etkili Mücadele
Uzmanlar, yangınla mücadelenin en etkili yolunun, yangınlar çıkmadan önce alınan önlemler olduğunu vurgulamaktadır. Bu önlemler, yasal, idari ve toplumsal düzeyde çok boyutlu bir yaklaşım gerektirir.
Yasal ve İdari Düzenlemeler: Anayasa’nın 169. Maddesi, yanan orman alanlarının başka amaçlarla kullanılamayacağını ve hızla yeniden ağaçlandırılacağını yasal güvence altına almaktadır. Ancak, bu anayasal güvenceye rağmen, ormancılık dışı amaçlarla verilen izinlerin orman bütünlüğünü bozması ve yangın riskini artırması ciddi bir çelişki oluşturmaktadır. Bu nedenle, ormanlara verilen ormancılık dışı izinlerin, ekolojik ve yangın riski üzerindeki etkileri göz önünde bulundurularak yeniden değerlendirilmesi ve sınırlandırılması gerekmektedir.
Eğitim ve Bilinçlendirme: Yangınların ezici çoğunluğunun insan kaynaklı olması, halkın bilinçlendirilmesini birincil bir strateji haline getirmektedir. Orman Genel Müdürlüğü (OGM) tarafından yürütülen “Gönüllü Ateş Savaşçısı” programı, 118 binden fazla gönüllüye ulaşarak bu alandaki toplumsal katılımın başarısını göstermektedir. Bu gönüllüler, yangın öncesinde halkı bilinçlendirme ve yangın anında profesyonel ekiplere destek olma gibi kritik roller üstlenmektedir.
5.2. Erken Tespit ve Müdahale Teknolojileri: Oyun Değiştirenler
Türkiye, yangınla mücadelede insansız ve akıllı teknolojilere yatırım yaparak kritik bir dönüşüm yaşamıştır. Bu teknolojik atılımlar sayesinde, yangına ilk müdahale süresi ortalama 40 dakikadan 11 dakikaya düşürülmüştür. Bu, yangınları büyümeden kontrol altına almak için hayati bir gelişmedir.
Teknolojik Envanter:
İnsansız Hava Araçları (İHA): Bayraktar TB2 İHA’ları, orman yangınlarıyla mücadelede aktif olarak kullanılmaktadır. Bu araçlar, 400 km²’lik bir alanı termal kamerayla tarayabilmekte ve 185 kilometre uzaklıktaki dumanı tespit edebilmektedir. Gerçek zamanlı görüntü ve veri aktarımı sayesinde, yangın söndürme ekiplerine anlık yönlendirme ve yangının ilerleyiş yönü hakkında analizler sağlanmaktadır.
IoT Sistemleri: “Kozalak” gibi sensör tabanlı erken uyarı sistemleri, ormanlara yerleştirilen kapsüller aracılığıyla ısı, duman, nem, rüzgar ve CO2 seviyelerini ölçmektedir. Bu sistemler, yangını 50 metrelik yarıçapta büyümeden tespit edebilmekte ve yetkililere otomatik olarak haber vermektedir. Bu tür sistemler, yangın tespit süresini 90 dakikadan 15 dakikanın altına indirme potansiyeline sahiptir.
Hava ve Kara Filosu: Türkiye, orman yangınlarıyla mücadele için Cumhuriyet tarihinin en güçlü hava ve kara filosunu oluşturmuştur. OGM’nin envanterine eklenen ve kiralanan hava araçlarıyla birlikte, 2024 yılı itibarıyla 26 uçak ve 105 helikopter yangınlara müdahaleye hazır hale getirilmiştir. Farklı kapasitelerdeki uçak ve helikopterler (CL-415, BE-200, S-70, Ka-32 vb.) stratejik olarak kullanılmaktadır.
Türkiye’nin Yangınla Mücadele Hava Filosu (2024)
Araç Tipi
Sayı
Kapasite / Özellikler
Uçaklar
27 (kiralıklar dahil)
5.300 – 12.000 lt su taşıyabilen CL-215, CL-415, BE-200 gibi modeller
Helikopterler
105 (kiralıklar dahil)
2.500 – 10.000 lt su taşıyabilen S-70, Ka-32, Mi-8, Chinook, S-64 gibi modeller
İHA’lar
14
400 km² alanı tarama, 185 km mesafeden duman tespiti
Not: Bu sayılar, OGM envanterindeki ve kiralık rezerv güçleri de içermektedir. Genel bir kaynakta belirtilen ’80+ Hava Aracı’ sayısı, OGM’nin operasyonel kapasitesini gösteren bu ayrıntılı dökümle tutarlılık arz etmektedir.
5.3. Söndürme Operasyonlarının Yönetimi
Orman Yangınlarını Söndürmede Uygulama Esasları Tebliği gibi yönergeler, yangınla mücadele operasyonlarının koordinasyonunu sağlamaktadır. Bu tebliğler, yangın amirinin yetkilerini, ekiplerin organizasyonunu (ilk müdahale, hazır kuvvet, seyyar ekip) ve kullanılacak ekipmanları (arazöz, dozer, hava araçları) detaylandırmaktadır. Bir uzman görüşü, yangınları söndüren asıl gücün kara ekipleri olduğunu, hava filolarının ise ateşi yavaşlatıp yer ekiplerine zaman kazandırdığını belirtmektedir. Bu durum, hava ve kara güçlerinin entegre ve koordineli bir şekilde çalışmasının önemini vurgulamaktadır.
5.4. Rehabilitasyon ve Toparlanma
Anayasa’nın 169. Maddesi’nin güvencesi altında, yanan orman alanları en kısa sürede yeniden ormanlaştırılmaktadır. Yasalara göre bu alanların imara veya başka amaçlara açılması mümkün değildir. Rehabilitasyon faaliyetleri, yangından zarar gören ağaçların kesilip sahadan kaldırılması ve toprağın hazırlanmasıyla başlamaktadır. Ardından, yangına dayanıklı, zor yanan ve yöreye uygun yerli ağaç türleri kullanılarak yeniden ağaçlandırma yapılmaktadır. Özellikle karışık meşcerelerin oluşturulması, gelecekteki yangın riskini azaltmak ve ekosistemin direncini artırmak için hayati öneme sahiptir.
6. Sonuç ve Öneriler
6.1. Temel Zorluklar ve Geliştirilmesi Gereken Alanlar
Analizler, Türkiye’nin orman yangınları sorununa karşı hala aşılması gereken önemli zorluklar olduğunu göstermektedir. Bu zorlukların başında, yangın nedenleri istatistiklerindeki yüksek “bilinmeyen” oranının düşürülememesi gelmektedir. Bu durum, hem adli süreçlerdeki yetersizliği hem de caydırıcılık mekanizmasının işlevsizliğini ortaya koymaktadır. Yangınla mücadele, yalnızca reaksiyoner bir söndürme operasyonu olmaktan çıkarak, proaktif bir risk yönetimi yaklaşımını gerektirmektedir.
Bir diğer kritik zorluk, ormanlara yönelik ormancılık dışı izinlerin, anayasal güvenceye rağmen ekosistem bütünlüğünü tehlikeye atmasıdır. Bu durum, yangınla mücadele çabalarını boşa çıkarabilecek ve orman varlığını yangınlardan çok daha hızlı bir şekilde yok edebilecek bir yapısal sorun teşkil etmektedir. Son olarak, iklim krizinin getirdiği yeni koşullar, orman ekosistemlerinin doğasını değiştirmekte ve onları daha savunmasız hale getirmektedir. Bu duruma karşı, yangın öncesi uyum ve direnç artırıcı stratejilerin daha kapsamlı bir şekilde uygulanması elzemdir.
6.2. Çok Paydaşlı Eylem Planı İçin Öneriler
Bu raporun bulguları ışığında, orman yangınlarıyla mücadelede sürdürülebilir bir başarı elde etmek için çok paydaşlı, entegre ve kapsamlı bir eylem planı önerilmektedir.
Politika ve Mevzuat Düzeyinde İyileştirmeler: Anayasa’nın 169. maddesinin ruhuna uygun olarak, ormancılık dışı amaçlarla verilen izinlerin kapsamı daraltılmalı ve denetimleri artırılmalıdır. Yasal ve idari uygulamalar arasındaki çelişkilerin giderilmesi için acil mevzuat düzenlemeleri yapılmalıdır. Ayrıca, yangınların yol açtığı maddi kayıpları karşılamak ve kırsal ekonomileri desteklemek amacıyla “Zorunlu Afet Sigortası” gibi yeni finansal mekanizmaların oluşturulması değerlendirilmelidir.
Teknolojik Kapasite Geliştirme: Yangın tespit ve müdahale süresini daha da kısaltmak için insansız hava araçları ve “Kozalak” gibi IoT tabanlı sensör sistemlerinin yaygınlaştırılmasına yönelik yatırımlar artırılmalıdır. Bu teknolojiler, yangınların daha başlangıç aşamasında tespit edilmesini sağlayarak büyük felaketlerin önüne geçme potansiyeli taşımaktadır. Hava filosu envanteri, yerli ve milli imkanlarla güçlendirilmeye devam edilmelidir.
Toplumsal Dayanıklılık ve Bilinçlendirme: Orman yangınlarının ezici çoğunluğunun insan kaynaklı olması nedeniyle, toplumsal duyarlılığı ve bilinç düzeyini yükseltmek kritik öneme sahiptir. “Gönüllü Ateş Savaşçısı” gibi programların kapsamı genişletilmeli ve katılımcı sayısı artırılmalıdır. Ayrıca, “Yeşil Vatan” gibi kampanyalarla ormanların ekolojik ve ekonomik öneminin, özellikle ilköğretim seviyesinden başlayarak, sürekli eğitim müfredatlarına dahil edilmesiyle topluma aşılanması hedeflenmelidir.
Ekolojik Adaptasyon: İklim değişikliği senaryoları göz önünde bulundurularak, orman ekosistemlerinin yangına karşı direncini artıracak uzun vadeli adaptasyon tedbirleri alınmalıdır. Bu, yangına dayanıklı türlerin kullanılması, karışık meşcerelerin yetiştirilmesi ve yanıcı madde birikimini azaltacak mekanik bakım çalışmalarının yapılması gibi silvikültürel uygulamaları içermelidir.
6.3. Geleceğe Bakış
Orman yangınları, Türkiye için artık yalnızca yaz aylarında yaşanan dönemsel bir tehlike değil, iklim krizinin bir sonucu olarak ortaya çıkan ve ulusal güvenliği tehdit eden kalıcı bir risk faktörü olarak kabul edilmelidir. Geleceğe yönelik en kalıcı çözüm, yangınları sadece bir söndürme operasyonu olarak değil, iklim değişikliğinin getirdiği tehditlere karşı bir önleme, hazırlık ve adaptasyon meselesi olarak ele alan, bütüncül-entegre bir orman yönetimi vizyonuyla mümkün olacaktır. Bu vizyon, sadece ormanların değil, aynı zamanda bu ekosistemlerle iç içe yaşayan toplumun ve ekonominin geleceğini de güvence altına alacaktır.
News