Türkiye’de Mizahın Kısa Tarihi

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Türk mizahının tarihi, sözlü geleneklerden modern hiciv yayınlarına kadar uzanan yüzyıllara yayılmıştır. İşte farklı dönemlerde nasıl geliştiği:

Antik Anadolu Kökleri

Anadolu’da mizahın en eski izleri, hasat mevsiminde Purulli festivallerini kutlayan Hititlere kadar uzanır. Bu festivaller kültürel normların ihlal edilmesine izin verir ve kapsamlı eğlenceler sunardı.

Geleneksel Halk Mizahı

Türk mizahının temelleri şu şekilde atılmıştır:

• Keloğlan Masalları : Türk-Altay mitolojisinden kaynaklanan bu hikayeler, Arabistan, İran, Kafkasya, Orta Asya ve Avrupa’ya yayılmıştır. Kahraman, Kazakistan’da Taşza Bala, Azerbaycan’da Kechel Yegen ve farklı bölgelerde çeşitli diğer isimlerle karşımıza çıkar.
• Nasreddin Hoca : 13. yüzyılda yaşamış olan Nasreddin Hoca (aslında Hace Nasiruddin el Hoyî), sıradan bir halk adamı değil, bilgeliği keskin zekâyla birleştiren bir Ahi Evran’dı.
• Karagöz ve Hacivat : 14. yüzyılda ortaya çıkan bu gölge oyunu, Orhan Gazi’nin Bursa’da hüküm sürdüğü dönemde inşaat işçisi olduğu söylenen iki karakteri konu alıyor.

Osmanlı Dönemi Hiciv

Hiciv geleneği, önde gelen şairler aracılığıyla gelişti:

• 15. yüzyıl: Şeyhî, Cafer Çelebi
• 16. yüzyıl: Zati
• 17. yüzyıl: Nef’î, Bahaî, Nevaî
• 18. yüzyıl: Osmanzade Taip, Haşmet, Kanî, Sürurî
• 19. yüzyıl: Aynî, Kazım Paşa, Ziya Paşa, Şair Eşref 

Modern Mizah Yayınları

Türkçede ilk mizah dergileri Osmanlı’nın son döneminde ortaya çıkmıştır:

1870-1877:

• İlk Türk mizah dergisi: Terakki (1870)
• Teodor Kasap’ın Diyojen (1870) adlı eseri
• Diğer önemli yayınlar: Hayal, Çaylak

1908-1923 (İkinci Meşrutiyet Dönemi):

• Boşboğaz ile Güllabi (1908)
• Kalem 13.000 tiraja ulaştı
• Cem dergisi (1910)
• Karagöz (1908-1935) 

Cumhuriyet Dönemi

1923’ten sonra Türk mizahını şekillendiren önemli yayınlar:

1920’ler-1940’lar:

• Akbaba (1922-1977): Yusuf Ziya Ortaç ve Orhan Seyfi Orhon tarafından kurulmuştur.
• Aydede (1922): Refik Halit Karay tarafından yayımlanmıştır.
• Marko Paşa (1946-1950): Aziz Nesin, Sabahattin Ali ve diğerleri tarafından yaratılmıştır

1970’ler-1980’ler:

• Gırgır (1972-1989): Oğuz Aral tarafından kuruldu, 500.000 tiraja ulaştı
• Fırt ve Mikrop dergileri Gırgır’dan çıktı 

1990’lar-2000’ler:

• Leman (1991): Limon dergisinden evrildi
• Penguen (2002): Eski Leman personeli tarafından kuruldu
• Uykusuz (2007): Yiğit Özgür ve diğerleri tarafından yaratılmıştır 

Önemli Katkıda Bulunanlar

Cumhuriyet dönemi önemli mizah yazarları yetiştirmiştir:

• Aziz Nesin: Mizah yoluyla toplumsal eleştirileriyle tanınır
• Rıfat Ilgaz: “Hababam Sınıfı” kitabının yazarı
• Ömer Seyfettin: Efruz Bey’in hiciv karakterinin yaratıcısı
• Orhan Kemal: “Murtaza”  gibi eserlerinde toplumsal hicivle tanınır

Konu ile ilgili kaynaklar:

1. Güncel Tarih – Antikite’den Cumhuriyet’e Anadolu’da Mizah
2. Fikir Turu – Türk mizahının kanonik öyküsü
3. Perspektif – Türk Mizahinin Köşe Taşları
4. Politika Dergisi – Türkiye’de Mizah Kültürünün Gelişimi
5. Zamanın Ruhu: Türk Basınında Mizah Dergilerinin Serüveni
6. Türkiye’nin İlk Türkçe Mizah Dergisi: Terakki
7. İLK TÜRKÇE KARİKATÜR MİZAH DERGİLERİMİZ
8. Türk mizah yayıncılığının tarihi
9. Türk Mizah Dergileri
10. Türk mizah yayıncılığının efsaneleri
11. Osmanlı’dan Bugüne 17 Önemli Mizah Dergisi
12. Muhalefet Defteri Türkiye’de Mizah Dergileri ve Karikatür
13. Türkiye’de Mizah Dergi ve Gazeteleri Üzerine Yapılmış Lisansüstü Çalışmaların Bibliyografya Denemesi