Türkiye HTŞ’yi ‘terör örgütleri’ listesinden ne zaman çıkarabilir? – BBC News Türkçe

Aralık 2024’te, iç savaşta Ebu Muhammed el-Colani adını kullanan Ahmed eş-Şara liderliğindeki HTŞ, İdlib’den Şam’a ilerledi.

Suriye lideri Beşar Esad, ordusunun hızla dağılmasıyla saatler içinde devrildi, Başkanlık Sarayı’ndan kaçarak Rusya’ya gitti.

8 Aralık’ta artık Başkanlık Sarayı’nda Ahmed eş-Şara, Suriye’nin yönetiminde de HTŞ’nin üst düzey isimleri vardı.

HTŞ’nin silahlı gücü de ülkenin yeni ordusunun bel kemiğini oluşturuyordu.

Eş-Şara 29 Ocak 2025’te kendisini ülkenin geçici devlet başkanı ilan ettiğinde HTŞ hâlâ BM’nin “terör listesindeydi”. Ancak aylar içinde Suriye’ye yönelik yaptırımların önemli kısmı donduruldu, AB ve ABD, Şam’a heyetler göndermeye başladı.

Zaten yıllardır eski radikal çizgisinden uzaklaştığını savunan eş-Şara, hiçbir ülkeye tehdit olmadığını, Batı’yla ve bölge ülkeleriyle yapıcı ticari ve ekonomik ilişkiler geliştirmek istediğini söylüyor.

Bunun için en büyük desteği de Şam’daki diplomatik misyonunu hızla açan ve Suriye’de birçok diplomatı görevlendiren Türkiye’den görüyor.

Ancak İdlib’de eş-Şara’nın HTŞ’nin başındayken verdiği röportajlarda Suriye’de şeriat hukuku uygulanması gerektiğini söylemesi; örgütün uluslararası saldırılar düzenleyen El Kaide’yle bağlantılı olarak ortaya çıkmış olması; ülkenin batısında bazı azınlık gruplara yönelik saldırılar ve kadın hakları konusunda oluşan soru işaretleri gibi nedenlerle AB ve BM, HTŞ’yi henüz “terör örgütleri” listesinden çıkarmadı.

Türkiye de henüz bu konuda bir adım atmış değil.

İstanbul Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde dış politika, güvenlik ve terörizm üzerine çalışan Doç. Dr. Gizem Bilgin Aytaç, BBC Türkçe‘ye yaptığı değerlendirmede, Türkiye’nin şu an için HTŞ’yi ve yeni yönetimi dikkatle izlediğini söylüyor:

“Ankara’nın HTŞ’yi terör listesinden çıkarmadan Şam ile yakınlaşma arayışı, öncelikle bu yapının Suriye’nin bütünlüğünü ve siyasi gidişatını ne ölçüde kontrol edeceğini izleme isteğinden kaynaklanıyor.

“2025 Şubat-Mart aylarında Lazkiye, Tartus ve Hama kentlerinde Alevi ve Dürzi azınlıkların yoğun yaşadığı bölgelerde yaşanan silahlı çatışmalar ve insan hakları örgütlerinin işaret ettiği önemli can kayıpları, HTŞ’nin yönetim kapasitesi ve yaklaşımı konusunda kamuoyunda ciddi endişelere yol açtı.”

ABD ise 7 Temmuz 2025’te aldığı kararla HTŞ’yi “terör örgütleri” listesinden çıkardı.

ABD Başkanı Donald Trump, 14 Mayıs 2025’te Suudi Arabistan’ın Riyad kentindeki toplantıda Ahmed eş-Şara ile bir araya gelmişti. Haziran ayı sonunda da Trump, ülkesinin Suriye’ye yönelik yaptırımlarına resmen son veren kararnameyi imzaladı.

Beyaz Saray’dan yapılan açıklamada, bu hamlenin “istikrar ve barışa giden yolu” destekleme amaçlı olduğu belirtildi.

ABD ve birçok ülkenin dondurduğu ya da kaldırdığı yaptırımlar aslında zaten HTŞ’ye yönelik değildi, Esad yönetimi baştayken Suriye devletine yönelik uygulanan yaptırımlardı.

Ancak eş-Şara’nın ve yeni yönetimin uluslararası alanda daha rahat hareket edebilmesi için de BM’nin “terör listesinden” çıkarılması gerekiyor.

Türkiye de yeni yönetimle hızla yakın ilişki kurdu. Zaten halihazırda HTŞ ile sadece İdlib’de varlığını sürdürürken de ekonomik ve lojistik anlamda pragmatik bir ilişki geliştirmişti.

Doç. Dr. Gizem Bilgin Aytaç, “Türkiye, bu süreçte yalnızca Şam yönetimiyle değil, aynı zamanda ABD gibi küresel aktörlerle de Suriye’deki Kürt bölgeleri üzerinden kritik bir denge politikası yürütüyor. Bu nedenle HTŞ’nin statüsü konusunda daha temkinli davranarak hem içerideki güvenlik kaygılarını hem de uluslararası ilişkilerdeki kırılganlığı gözetecektir” görüşünde.

Türkiye Dışişleri Bakanlığı’nda Suriye ile ilişkilerden sorumlu üst düzey bir diplomat, BBC Türkçe‘ye, örgütün terör örgütleri listesine BM süreci çerçevesinde alındığını, yine BM’nin listesinden çıkması durumunda Türkiye’nin buna uygun davranacağını söyledi:

“Uzun zamandır Türkiye dahil birçok ülke, Batı ülkeleri de dahil, yeni yönetimi en azından pratikte meşru kabul ediyor. Terör örgütleri listesinde olan bir gruba uygulanan politikalar uygulanmıyor artık. Yok hükmünde kabul ediliyor o karar artık.”

HTŞ, Mayıs 2014’te El Kaide ile bağlantıları nedeniyle BM Güvenlik Konseyi’nin ilgili birimi tarafından “terör örgütleri” listesine alındı.

Temmuz 2024’te, yani yönetime gelmeden aylar önce aynı birimin hazırladığı bir raporda da örgütün İdlib’i kontrol eden bir “terör örgütü” olduğu; liderinin de 2013’ten bu yana “terör listesinde” olduğu bilgisi yer aldı.

Birleşmiş Milletler Siyasi İlişkiler Departmanı’ndan Kıdemli Siyasi İlişkiler Danışmanı Kiho Cha, örgütün listeden çıkması için Birleşmiş Milletler (BMGK) üyesi bir ülkenin bu konuda teklif vermesi gerektiğini, ilgili kurumda konunun görüşülüp uygun bulunması halinde BMGK’da oylamaya sunulması gerektiğini söylüyor.

Cha, halihazırda bazı BMGK üyesi ülkelerin HTŞ’yi “terör örgütleri” listesinden çıkarma konusunu gündemine aldığını ve bu konuda görüşmeler yapıldığını söylüyor.

Ancak henüz hiçbir ülkeden bu konuda resmi bir talep gelmedi.

Aytaç’a göre “Birleşmiş Milletler’in (BM) HTŞ’yi terör listesinden çıkarıp bağımsız bir devlet olarak hem fiilen hem de hukuken tanıması, ancak iç politikada bir konsensüs gözlemlenirse ve insan hakları ihlalleri giderilirse mümkün olabilir.”

BBC Türkçe‘ye konuşan Türk diplomat ise Türkiye’nin öncelikle yaptırımların kaldırılması konusunda hem BM hem de ABD nezdinde çok yoğun girişimleri olduğunu, Türkiye sayesinde bugün birçok alanda Şam’a yönelik yaptırımların dondurulmuş olduğunu anlattı.

Öyle ki, iş insanları ve ticaret odalarından Şam’a çok sık ziyaretler yapıldı, hem ticari ve ekonomik işbirliği ve yatırım imkanları konuşuldu.

Bugün de Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu Suriye’deki yeni yönetimle görüşmek üzere Şam’a gidiyor.

Hisarcıklıoğlu, bir sonraki aşama için de BMGK üye ülkelerle iletişim halinde olduklarını, HTŞ’nin terör örgütleri listesinden çıkarılması konusunda görüşmeler yapıldığını söyledi.

Bir örgütün BM’nin “terör örgütleri” listesinde olması durumunda mal varlıklarının dondurulması, seyahat yasağı ve silah ambargosu uygulanıyor. Şu an için eş-Şara veya HTŞ üzerinde bu kısıtlamalar büyük oranda kalkmış durumda.

Bu nedenle Türk diplomat bir sonraki adımın daha çok sembolik önemi olacağını söylüyor.

Doç. Dr. Aytaç ise bölgedeki mezhebi gerilime ve bunun olası sonuçlarına dikkat çekiyor ve BMGK’nın bu adımı çok hızlı atmasını beklemiyor:

“Geçiş Anayasası’ndaki ‘İslam devleti’ vurgusu bölge adına kritik bir sinyal. Zaten Lübnan ve İran hâlâ İsrail müdahalesinin etkisi altında. Ayrıca 2010’dan sonra daha da artan sekter çatışma, Suriye’de politik İslamcı bir hükümetin temsiliyle tırmanabilir.”

Kiho Cha, örgütün tamamen listeden çıkarılması yerine her bir ülkenin tek tek yaptırımları kaldırmak ya da yumuşatmak gibi önlemler alabileceğini söylüyor. Ya da BM nezdinde, insani yardım kuruluşlarının daha rahat çalışabilmesi ya da örgütün bazı liderlerinin tedavi görmek gibi insani gerekçelerle seyahat etmelerinin önünün açılabileceğini söylüyor.

Taliban için bu daha önce yapılmış; örgütün bazı üst düzey isimlerine, insani yardımların Afganistan’a girişini görüşmek üzere ülkeden ayrılıp siyasi toplantılar yapabilmesi için seyahat izni verilmişti.

Aytaç, her ne kadar Suriye’de HTŞ’nin temsili güçlenmiş olsa da, ülkede iç kamuoyunda da özellikle kadın hakları ve temel özgürlükler bağlamında bazı endişelerin söz konusu olduğunu söylüyor:

“BM’nin, özellikle Kürtler, Aleviler ve Müslüman olmayan azınlıklar konusunda tatmin edici bir politika göstermedikçe ya da temel anayasa yazım sürecinde bu konuda iyi niyetini göstermedikçe, HTŞ’nin bu liste engelini çok kolay kaldırabileceğini sanmıyorum.”