Türkiye OECD Ülkeleri Arasında Kayıt Dışı Ekonomide Birinci Sırada – HepsiVeri

Türkiye’de kayıt dışı ekonomi sorunu, ülkenin en ciddi yapısal sorunlarından biri olmaya devam ediyor. 2024-2025 yıllarındaki veriler de, Türkiye’nin bu alanda OECD ülkeleri arasında istenmeyen bir liderlik konumunda olduğunu gösteriyor.

Kayıt dışı ekonomi (shadow economy); devletin vergi, istihdam, sosyal güvenlik ve ticaret kayıtlarının dışında gerçekleşen, bu nedenle denetlenemeyen ve çoğu zaman vergilendirilemeyen ekonomik faaliyetlerin tümünü kapsar. Bu faaliyetler yasa dışı olabileceği gibi (örneğin kaçakçılık, yasa dışı bahis), yasal ama beyan edilmeyen işlemleri de içerebilir (örneğin faturasız işçilik, sigortasız istihdam). Kayıt dışı ekonominin büyüklüğü, devletin vergi gelirlerini düşürürken sosyal güvenlik sisteminde açıklar oluşturur, aynı zamanda adil rekabeti de bozar. Uluslararası veriler, gelişmiş ülkelerde kayıt dışı ekonomi oranının %15’in altında seyrettiğini gösterirken, gelişmekte olan ülkelerde bu oran %30’lara kadar çıkabilmektedir. Türkiye’de ise bu oran, OECD ve AB ortalamalarının üzerinde kalmaya devam etmektedir. Bu durum, kamusal mali disiplini tehdit ederken, kayıtlı ekonominin gelişimini de yavaşlatmaktadır. Bu nedenle Türkiye, son yıllarda bu yapının daraltılması amacıyla çok sayıda eylem planı geliştirmiştir.

Temel Sayısal Veriler

OECD Karşılaştırması (2024)

Türkiye, OECD ülkeleri arasında %28,72’lik oranla kayıt dışı ekonomide birinci sırada yer alırken, ABD %7,95 ile en düşük orana sahip. OECD ortalaması %15-20 aralığında seyrediyor.

• Türkiye: %28,72 (OECD ülkeleri arasında 1. sıra)
• ABD: %7,95 (OECD’nin en düşük oranı)
• OECD Ortalaması: %15-20 aralığında
• Dünya Ortalaması: %27,78

Dünyada Kayıt Dışı Ekonomi

Dünya genelinde 12,5 trilyon dolarlık devasa bir gölge ekonomi (kayıt dışı ekonomi) ağı bulunuyor; bu yapı neredeyse yeryüzündeki her ülkeye yayılmış durumda. Gelişmekte olan ekonomilerde oran olarak daha yoğun görülen bu kayıt dışı faaliyetler, mutlak büyüklük açısından bakıldığında ise Çin, ABD ve Hindistan gibi büyük ekonomilerde en yüksek seviyeye ulaşıyor.

Sokak satıcılarından yasa dışı ticarete, faturasız hizmetlerden organize suç faaliyetlerine kadar geniş bir yelpazeyi kapsayan bu karaborsalar, devletlerin vergi gelirlerinde büyük kayıplara yol açarken, aynı zamanda iş güvencesinden yoksun milyonlarca insan için güvencesiz ve kötü çalışma koşullarını kalıcılaştırıyor. Aşağıdaki grafik, EY’nin 2025 Küresel Gölge Ekonomi Raporu verilerine dayanarak, dünyanın en büyük kayıt dışı ekonomilerini görselleştiriyor.

Bu miktarda kayıt dışı ekonomiler, oran olarak şöyle yansıyor:

Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonomi Trendleri

Son 10 yılda Türkiye’de kayıt dışı ekonomi oranı %27-30 bandında dalgalanıyor. 2023’te %24’e düştüğü tahmin edilen oran, 2024-2025 döneminde yeniden %25-30 aralığına yükseldi. İşsizlik, hem çalışanlar hem işverenler için bunu cazip hale getiriyor. Sigortasız çalışan işçiler, hem vergi gelirlerini düşürüyor, hem de sosyal güvenlik sisteminde açıklar oluyor.

• 2014: %27,45
• 2015: %27,43
• 2023 Tahmini: %24
• 2024-2025 Bandı: %25-30 aralığında
• 1991-2015 Tarihi Ortalama: %31,3

Ekonomik Büyüme Bağlamında Durum

Türkiye ekonomisi 2024’te %3,2 büyüyerek İspanya ile birlikte OECD ülkeleri arasında en hızlı büyüyen ülke oldu. 2025 için de %4,0 büyüme beklentisi bulunuyor.

2024 Ekonomik Performans:

• Türkiye ekonomisi 2024’te %3,2 büyüdü
• OECD ülkeleri arasında İspanya ile birlikte en hızlı büyüyen ülke

Türkiye’nin 2025 büyüme tahmini, %4,0 seviyesinde.

Bu veriler, Türkiye’nin ekonomik büyümesine rağmen kayıt dışı ekonomi sorununu çözemediğini gösteriyor.

Sektörel Dağılım ve Etkilenen Alanlar

Tarım sektörü %40-50 oranla kayıt dışı ekonomide başı çekerken, sanayi sektörü %20-25 ile en düşük orana sahip. Kayıt dışı istihdam ise 8,5 milyon kişiyi etkiliyor.

En Yüksek Kayıt Dışılık Oranına Sahip Sektörler:

Tarım Sektörü: %40-50
İnşaat Sektörü: %35-40
Hizmet Sektörü: %30-35
Sanayi Sektörü: %20-25

Kayıt Dışı İstihdam Verileri (2024):

Toplam kayıt dışı istihdam: 8,5 milyon kişi
Kayıt dışı istihdam oranı: %30,6
Tarımda kayıt dışı istihdam: %85,2
Tarım dışı kayıt dışı istihdam: %21,4

Devlet Politikaları ve Hedefler

Türkiye, 2023-2025 Eylem Planı ile kayıt dışı ekonomi oranını %20’nin altına indirmeyi hedefliyor. Bu kapsamda yıllık 400-500 milyar TL kayıp vergi geliri geri kazanılmaya çalışılıyor.

Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Eylem Planı (2023-2025)

Türkiye’de kayıt dışı ekonominin boyutunun OECD ortalamalarının oldukça üzerinde seyretmesi, bu alanda kapsamlı ve sürekli politikalar geliştirilmesini zorunlu kılıyor. Bu çerçevede, Hazine ve Maliye Bakanlığı koordinasyonunda şimdiye kadar dört ayrı eylem planı uygulanmış; ancak istenen sonuçlara tam olarak ulaşılamamıştır. Bu nedenle 2023 yılında beşinci plan olan 2023–2025 Dönemi Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Eylem Planı devreye alınmıştır. Risk Analizi Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan bu plan, kayıt dışılığı azaltmayı hedefleyen beş temel bileşen altında şekillendirilmiş 44 somut eylem içermektedir. Planın amacı, vergi gelirlerinin artırılması, sosyal güvenlik açıklarının azaltılması ve kayıtlı ekonominin güçlendirilmesi yoluyla sürdürülebilir bir ekonomik yapının oluşturulmasıdır.

Hedef: Kayıt dışı ekonomi oranını %20’nin altına indirmek

Başlıca Önlemler:

Dijital dönüşüm uygulamaları
Denetim kapasitesinin artırılması
Vergi sisteminin sadeleştirilmesi
Teşvik sistemlerinin güçlendirilmesi

Beklenen Mali Etkiler (2025 Projeksiyonu):

Kayıp vergi geliri: Yıllık 400-500 milyar TL
Sosyal güvenlik primi kaybı: 150-200 milyar TL
Toplam kayıp kamu geliri: 550-700 milyar TL

Uluslararası Kıyaslama

Gelişmekte Olan Ülkeler İçinde Durum:

Brezilya: %35,4
Rusya: %33,6
Türkiye: %28,7
Meksika: %25,8
Hindistan: %23,1
Gelişmiş Ülkeler İle Karşılaştırma:
Almanya: %12,2
İngiltere: %10,1
Japonya: %8,8
ABD: %7,9

Ekonomik Etki Analizi

GSYİH Üzerindeki Etki:

Kayıt dışı ekonomi büyüklüğü: Yaklaşık 2,3 trilyon TL (2024)
Resmi GSYİH’ye oranı: %28,7
Kişi başı kayıp gelir: Yılda 15.000-20.000 TL
İşgücü Piyasasına Etki:
Kayıt dışı çalışan sayısı: 8,5 milyon kişi
Sosyal güvenlik kapsamı dışında: 10,2 milyon kişi
Sendikalaşma oranındaki düşüş: %12,2

Gelecek Projeksiyonları

2025-2026 Hedefleri:

Kayıt dışı ekonomi oranı: %22-24 aralığına düşürülmesi
Kayıt dışı istihdam: %25’in altına indirilmesi
Vergi uyumluluğu: %75’ten %80’e çıkarılması

Başarı Koşulları:

• Dijital altyapının güçlendirilmesi
• Denetim teknolojilerinin geliştirilmesi
• Vergi sisteminin basitleştirilmesi
• Sosyal güvenlik primlerinin optimize edilmesi

Türkiye’de kayıt dışı ekonomi, %28,7’lik oranla OECD ülkeleri arasında en yüksek seviyede bulunmakta ve bu durum ülkenin ekonomik kalkınmasını olumsuz etkilemektedir. 2023-2025 Eylem Planı ile birlikte bu oranın düşürülmesi hedeflenmekle birlikte, yapısal reformların sürdürülmesi ve denetim kapasitesinin artırılması kritik önem taşımaktadır.

Haber: Onur Metin – hepsiveri.com

Kaynaklar: OECD, TÜİK, Hazine ve Maliye Bakanlığı, TheGlobalEconomy.com verileri | Son güncelleme: Temmuz 2025

Aşağıda, 2023 yılında Dünya çapında kayıt dışı ekonomi listesi var. Türkiye bu sıralamada 74’üncü sırada.