Ancak 21 Nisan’da hayatını kaybeden Papa Francesco (Francis), göreve geldiğinden itibaren reformlar ve mali şeffaflık için çaba gösterdi.

Bunun bir örneği olarak da Vatikan’a bağlı Apostolik Makam Mal Varlığı İdaresi’nin (APSA) 2021 yılında önceki yıla ait mali raporunu yayımlamaya başladı. Bu uygulama o tarihten bu yana her yıl sürdürülüyor.

APSA’nın 1967’deki kuruluşundan bu yana bu rakamlar ilk kez kamuoyuna açıklandı.

APSA’nın son raporuna göre, Vatikan tarafından yürütülen bu kilise kolu 2023 yılında 52 milyon dolardan fazla kâr elde etmiş, varlıkları ise bir önceki yıla kıyasla yaklaşık 8 milyon dolar artmıştı.

Net servet hâlâ açıklanmasa da Roma’daki Piyasa, Kültür ve Etik Araştırmaları Merkezi’ne (MCE) göre en son tahmini rakam yaklaşık bir milyar dolar.

Bu değer, sadece Vatikan Bankası olarak bilinen Dini İşler Enstitüsü (IOR) tarafından yönetilen varlıkları kapsıyor. Yani kilise binaları ve topraklar gibi pek çok unsur bu hesaba dahil değil.

APSA, Kilise’nin ayrıca beş binden fazla mülk yönettiğini ve bunların beşte birinin kiraya verildiğini belirtiyor.

Bu mülklerden 84 milyon dolarlık işletme geliri ve yaklaşık 40 milyon dolarlık net yıllık kâr elde ediliyor.

Tüm bu rakamlar yalnızca Vatikan’ın mali sistemine ait; dünyanın dört bir yanındaki diğer Katolik Kilisesi kolları bu hesaplara dahil değil.

Katolik Kilisesi’nin mali yapısı merkezi olmayıp her piskoposluk kendi bütçesini yönettiği için dünya genelindeki toplam servet ve gelir çok daha büyük. Bu da onu bir miktar hesaplanamaz kılıyor.

São Paulo PUC Sosyal Bilimler Bölümü’nden Profesör Fernando Altemeyer Juniora göre “Tüm Katolik Kilisesi’nin mal varlığını belirlemek neredeyse imkânsız.”

Paris merkezli Din ve Sekülerizm Araştırmaları Enstitüsü’ne (IREL) göre, dünya genelinde Katolik Kilisesi’ne ait olan toprakların büyüklüğü 71 ila 81 milyon hektar arasında değişiyor.

Bu da Kilise’yi dünyanın en büyük toprak sahiplerinden biri haline getiriyor. Bu servet kiliseler, okullar, hastaneler, manastırlar ve diğer mülkleri içeriyor.

Peki, Katolik Kilisesi’nin serveti nasıl bu kadar büyüdü, özellikle de Kilise’nin kendi hukuku olan Kilise Kanunu’na göre kâr amacı gütmemesi gerekirken?

Tarihçi Ney de Souza, Kilise Tarihi (Ed. Vozes) adlı kitabında kilisenin mal ve servet toplamaya 4. yüzyılda başladığını aktarıyor.

Bu süreç, Roma İmparatoru Konstantin’in (272-337) Katolikliği Roma İmparatorluğu’nun resmî dini ilan etmesiyle başladı.

O dönemde Hristiyanlar mütevazı bir hayat sürüyor, ibadetlerini evlerinde veya yeraltı mezarlarında (katakomb) yapıyorlardı.

Bu gelişmelerin Hristiyanlık ve Roma İmparatorluğu’nun tarihini kökten değiştirdiğini söyleyen De Souza kitabında şöyle diyor:

“Kilise, baskı gören bir yapıdan ayrıcalıklı hale geldi ve birçok mülkün sahibi oldu.”

Böylece Kilise, Roma’nın üst sınıflarına benzer bir servet biriktirmeye başladı.

Konstantin ve diğer birçok Roma lideri, Kilise’ye saraylar, araziler, bağlar, hatta termal hamamlar bağışladı; buna altın ve gümüş de dahildi.

Bu noktadan itibaren bağış mekanizması kurumsallaştı.

Zamanla Kilise, paha biçilmez sanat eserleri, her yıl milyonlarca ziyaretçi çeken müzeler ve finansal piyasalarda yatırımlarla servetini büyüttü.

Katolik gücünün merkezi olan Vatikan Şehri, mutlak monarşiyle yönetiliyor.

Bu yetki de Papa’ya, yani Roma Piskoposu’na ait.

Vatikan’ın turizm gelirleri şu kaynaklardan sağlanıyor:

Vatikan, kendi toprakları dışında da 12 büyük mülke sahip.

Bunlar arasında Aziz Yuhanna Laterano Bazilikası, Duvar Dışı Aziz Pavlus Bazilikası, Santa Maria Maggiore, Aziz Anna Parokyası, çeşitli dini daire binaları ve Castel Gandolfo’daki papalık yazlık konutu yer alıyor.

Ayrıca Peter’s Pence (Aziz Petrus’un Sadakası) adlı küresel bağış sistemiyle sosyal projeler, Vatikan operasyonları, turizm ve müze giderleri finanse ediliyor.

Gelir kaynakları arasında Vatikan Müzeleri, Sistine Şapeli, hatıra paralar ve pulların satışı, Vatikan Bankası ve APSA gibi finansal kurumlar yer alıyor.

Bu servetin büyük bir kısmı, İtalyan diktatör Benito Mussolini’den geldi.

İtalyan tarihçi ve Sant’Egidio Cemaati’nin kurucusu Andrea Riccardi’ye göre, 1929 yılında Mussolini, Laterano Antlaşması kapsamında Katolik Kilisesi’ne 1,75 milyar İtalyan lirası (dönemin parasıyla yaklaşık 91,3 milyon dolar) aktardı.

Bu anlaşma, “Laterano Antlaşması” ya da “Uzlaşma Anlaşması” olarak da bilinir.

Amaç, özellikle 1860 ile 1870 arasında İtalya’nın birleşme sürecinde Katolik Kilisesi’ne ait malların devlet tarafından kamulaştırılmasının telafisiydi.

Bu paranın dörtte biri, Papa 11. Pius tarafından modern Vatikan Devleti’nin kurulması, Kutsal Makam binalarının inşası ve Vatikan çalışanları için konut sağlanması amacıyla harcandı.

Kalan kısım ise riski azaltmak amacıyla çeşitlendirilmiş bir yatırım stratejisiyle değerlendirildi.

Bugün APSA, İtalya, İngiltere, Fransa ve İsviçre’de mülk sahibi.

APSA’ya göre, günümüzde gayrimenkul varlıkları ve yaklaşık 1,77 milyar euroluk (yaklaşık 1,9 milyar dolar) yatırım portföyü, Roma Kuriyası’nın (Vatikan’ın idari yapısı, Vatikan Divanı olarak da bilinir) bakım masraflarını karşılayan geliri sağlıyor.

2019’da Papa Francis, yatırımı, sermayenin değer kaybetmesini önlemenin bir yöntemi olarak savundu ve “Yatırımlar, sermayenin en azından korunması ya da az da olsa getiri sağlaması için yapılıyor” dedi.

Bu açıklama önemli çünkü Andrea Riccardi’nin Corriere della Sera gazetesine verdiği demece göre, Vatikan Devleti’nin desteğine rağmen Kutsal Makam’ın kendisi bir devlet değil.

Kutsal Makam, vergi ödemez, kamu borcu beyan etmez ve finansal yapısı büyük ölçüde bağışlar ve varlık gelirleriyle ayakta duruyor.

Gelişmiş Dinî Finans Araştırmaları Enstitüsü’ne (IHEFR) göre, Vatikan’ın yıllık gelir ve giderleri uzun süredir olduğundan az gösterilmekteydi ve toplam varlıkları daha önce açıklanan rakamların iki katıydı (yaklaşık 4 milyar dolar).

Almanya’daki Köln Başpiskoposluğu, Katolik Kilisesi’nin dünyadaki en zengin şubelerinden birisi.

Bu gelirin büyük kısmı, “kirchensteuer” adı verilen bir vergiden geliyor.

Bu vergi, Almanya’da devlet tarafından tanınan dinî cemaatlerin kayıtlı üyelerinden doğrudan tahsil ediliyor.

2023 yılında bu vergi sayesinde Kilise yaklaşık 7,4 milyar dolar topladı. Bu, bir önceki yıl toplanan 7,77 milyar dolara kıyasla yaklaşık yüzde 5’lik bir düşüş anlamına geliyor.

Bu veriler Gelişmiş Dinî Finans Araştırmaları Enstitüsü’ne (IHEFR) ait.

Bu kadar yüksek gelirlere rağmen, Almanya’daki Kilise, kayıtlı inananların sayısındaki azalma nedeniyle gelirlerinin düşmesinden endişe duyuyor.

Bu azalma kısmen, Kilise’nin imajına zarar veren bazı krizlerden kaynaklanıyor.

Bunlardan biri, 2013 yılında ortaya çıkan, Limburg Piskoposu Franz-Peter Tebartz van Elst’e dair skandal.

Ayrıca Piskoposluk sarayının inşası ve bakımı için ayrılan bütçenin, beş yıl içinde 5,7 milyon dolardan yaklaşık 35 milyon dolara çıkması büyük tepki çekti.

Medya baskısı sonucunda Almanya’daki 27 piskoposluktan yarısı mal varlıklarını kamuoyuna açıklamak zorunda kaldı.

Bu varlıklar arasında on banka, sigorta şirketleri, 70 otel, emlak firmaları ve medya kuruluşları yer alıyor.

Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Katolik Kilisesi, Vatikan’a büyük katkılarda bulunuyor.

Kilise burada büyük varlıklara sahip.

Bunlar arasında Indiana’daki Notre Dame Üniversitesi (yıllık geliri yaklaşık 1,76 milyar dolar) ve Washington DC’deki Georgetown Üniversitesi (yıllık geliri yaklaşık 1,92 milyar dolar) gibi tanınmış yükseköğretim kurumları yer alıyor.

Bunlara ek olarak, hastaneler ve okullar da Kilise’nin mülkiyetinde.

ABD’de dinî vergilendirme zorunlu değil. Ancak Kilise, özel bağışlardan önemli miktarda gelir elde ediyor.

Brezilya, dünyanın en büyük Katolik nüfusuna ev sahipliği yapıyor.

Ülkede, dünyanın en büyük ve en çok ziyaret edilen ikinci Meryem Ana tapınağı olan Aparecida Ulusal Tapınağı yer alıyor.

Aparecida Piskoposluğu’na göre, bu kutsal mekânı her yıl yaklaşık 10 milyon kişi ziyaret ediyor. Bu da sadece 35 bin nüfuslu bir şehirde yılda yaklaşık 240 milyon dolarlık gelir oluşmasını sağlıyor.

Brezilya’daki piskoposlukların mali verileri tam anlamıyla konsolide edilmiş değil. Ancak bu piskoposluklar çok sayıda kilise, okul, hastane ve üniversiteyi yönetiyor.

Ayrıca, inananlardan bağış aldıkları gibi birçok vergi muafiyetinden yararlanıyorlar.