Dedikodu neden toplumda ‘olumlu’ bir rol oynar? – BBC News Türkçe

Ancak Dr. Hess daha geniş bir bakış açısı sunuyor. Dedikodunun “itibarla ilgili bir bilgi alışverişi” olduğunu söylüyor:

“Bu, arkadaşlarımızın, ailemizin, iş arkadaşlarımızın ve hatta rakiplerimizin hakkımızda söyledikleri anlamına gelebilir. Fakat aynı zamanda haberlerde söylenenleri ve hatta bir spor müsabakasının sonuçlarını da içerir.

“Benim tanımıma göre, hakkında dedikodu yaptığınız kişilerin orada bulunmayan biri olması gerekmiyor. Tam karşınızda duruyor olabilirler

“Eğer onlar hakkında konuşuyorsanız, kıyafetleri ya da yaptıkları hakkında düşündüklerinizi söylüyorsanız, bunu dedikodu olarak sayarım.”

Ancak insanların neden bu davranışta bulunmak üzere evrimleştiği, araştırmacıların bugün hâlâ üzerinde kafa yorduğu bir soru.

İşte bazı temel teoriler…

Dedikodunun toplumda olumlu bir rol oynayabileceği fikri, evrimsel antropolog Profesör Robin Dunbar tarafından popülerleştirildi.

Dunbar’ın teorisine göre, primatlarda tımar, hijyenik olduğu kadar sosyal bir davranış. Bağ kurmanın yanı sıra, kavgaların ardından barışmak, gerginliği dağıtmak ve primatların sosyal hiyerarşideki yerini belirlemek için de kullanılır.

Ancak insanların kürkü olmadığı için dedikodu ve gevezelik, modern insanlarda tımara eşdeğer sayılabilir – ilişkiler kurmada, akran hiyerarşisindeki yerini belirlemede ve kime güvenilip kime güvenilmeyeceği gibi sosyal bilgi alışverişinde benzer bir amaca hizmet eder.

Dunbar’a göre dil bile insanların dedikodu yapmasını sağlamak için evrimleşmiştir.

ABD’deki Dartmouth Üniversitesi’nde 2021 yılında yapılan bir çalışmada araştırmacılar, birlikte dedikodu yapan kişilerin birbirlerinin fikirlerini etkilemekle kalmayıp, bu süreçte daha da yakınlaştıklarını buldular.

Araştırmacılar, “Katılımcıların birbirleriyle bir ortaklık duygusu kurduklarını, birbirlerinin davranışlarını ve bakış açılarını etkilemeye hizmet eden bir ‘ortak gerçeklik’ yarattıklarını ve aynı zamanda birbirlerinin sosyal bağ kurma arzularını tatmin ettiklerini tahmin ediyoruz” diye yazdı.

Ayrıca dedikodunun grup ortamında işbirliğini teşvik ettiğini keşfetmişler. Katılımcıların da birbirleriyle dedikodu yapma fırsatı bulduklarında ortak oynanan bir oyuna daha fazla para yatırmaya istekli olduklarını gözlemlemişler.

Araştırmacılar dedikodunun “temelsiz, boş laflar” gibi dar bir tanımından daha karmaşık olduğu sonucuna vardılar.

Sıradan insanların dedikodularını paylaştığı podcast Normal Gossip’in (Normal Dedikodu) kurucusu ve sunucusu Kelsey McKinney, ilginç bir anekdotun yabancıları nasıl bir araya getirebileceğini iyi biliyor.

Pandemi sırasında insanlar karantinaya zorlandığında, hikayelere duyulan ihtiyaç daha da arttı.

McKinney “Açlık çektiğimizi fark ettim” diyor ve ekliyor:

“Hayatlarımızın ve dünyayı algılayış biçimimizin büyük bir kısmını kendimize anlattığımız anlatılar oluşuyor ve dedikodu da bu anlatı. Birbirimize kendimizi anlatırız ve bu tehlike yaratır ama aynı zamanda çok iyi şeyler de olur.”

İnsanlar, milyonlarca yıl boyunca kendilerini ve çevresindekileri olası zararlardan en iyi şekilde nasıl koruyacaklarını öğrenmek üzere evrimleşti.

Bazı kadınlar için dedikodu hayatta kalma stratejilerinde hayati bir araç. Özellikle de tehlikeli olabilecek flört durumlarında.

Dr. Nicole Hagen Hess, “Söz konusu bir erkekle mücadele etmek olduğunda kadınlar fiziksel olarak dezavantajlı. Bu, özellikle kadın akrabalarınızla ve tanıdıklarınızla paylaşmak isteyeceğiniz önemli bir bilgi” diyor.

Hayatta kalmamız ve toplumdaki yerimiz de büyük ölçüde itibara bağlı.

Dr. Hess, kötü bir üne sahip olmanın yıkıcı olabileceğini açıklıyor.

Bu durum sosyal konumunuza zarar verebilir, ekonomik fırsatlarınızı sınırlayabilir ve hatta gıda gibi kaynaklara erişiminizi etkileyebilir.

“Yani insanlar hakkınızda olumsuz anlamda dedikodu yaptığında, bu gerçekten ciddi zararlara yol açabilir” diyor Dr. Hess.

Dedikodunun aynı zamanda sosyal hiyerarşide kişinin kendi konumunu korumak veya geliştirmek için kullandığı bir sosyal kontrol biçimi olduğunu savunuyor.

Dr. Hess, insanların sosyal ağlarında nasıl algılandıklarını yönetmeye çalıştıklarını, bu nedenle de dedikodu yoluyla birbirlerini denetlediklerini söylüyor; dedikoduyu aynı zamanda kendi itibarlarını korumak ve bazen de rakiplerini zayıflatmak için kullandıklarını da ekliyor:

“İnsanlar doğaları gereği türlerinin diğer üyeleriyle rekabet halindedir ve çatışma ortadan kaldırabileceğimiz bir şey değildir.”

Çoğu insan için dedikodu zararsız bir eğlence gibi gelebilir.

Podcast yapımcısı McKinney, “Benim uzmanlık alanım bu tür dedikodular” diyor.

McKinney’in bu konuya duyduğu hayranlık – ve hikaye anlatma tutkusu – dedikodunun günah sayıldığı bir evde büyümesinden kaynaklanıyor.

Dedikodusuz bir dünyayı “sıkıcı” buluyor McKinney.

Dr. Hess ise ister eğlence, ister hayatta kalma ya da sosyal bağ kurma ile ilgili olsun, dedikodunun hayatımızın değişmez bir özelliği haline geldiğini ve göz ardı edilmemesi gereken “evrensel bir insani davranış” olduğunu söylüyor.

“Dedikodunun gerçek dünyada sonuçları vardır” diyor ve ekliyor:

“Rastgele, gerçek dışı, gayri resmi konuşmalardan ibaret olsalardı, insanların toplumlarının diğer üyelerine yardım etme biçimlerini etkilemezdi.”

Bu haber, BBC gazetecileri tarafından hazırlandı ve kontrol edildi. Bir pilot proje kapsamında çevirisi için yapay zekadan da faydalanıldı.