Deniz Halkları, MÖ 1276-1178 yılları arasında ortaya çıkan ve Antik Akdeniz topluluklarına karşı mücadele veren bir grup kabiledir. O dönemde, bu kabilelerin kurbanı olanlara Sherden, Sheklesh, Lukka, Tursha, Peleset ve Akawasha gibi adlar verilmekteydi. Elle tutulur kanıtların eksikliği, Deniz Halkları tarihinin arkeoloji alanında ağırlıklı olarak tartışılmasına yol açmıştır. Araştırmacılar, savaşçı Deniz Halklarının Etrüsk/Troyalı, Antik Filistinli, İtalyan, Miken ve hatta Minoslu olmasının muhtemel olduğunu düşünmekteler.
Yeni bir çalışma, bu Deniz Halklarından biri olduğu iddia edilen Antik Filistinlilere (Filistler) odaklanıyor. Nereden geldikleri, arkeologlar için uzun süredir devam eden bir diğer araştırma konusuydu. Geçmişteki varsayımlar, sonuç itibariyle “deniz” insanları olduklarından dolayı suya yakın bir yerleşim yerinden geldikleri yönündeydi. Yeni keşif ise daha önceden savunulan bu düşünceyle ters düşüyor. Türkiye’de yer alan Tell Tayinat’ın [1] (Antik Kunulua) daha önce Antik Filistinliler tarafından işgal edilen birçok bölgeden sadece biri olduğu düşünülüyordu ama yeni araştırmalar gösteriyor ki onların kökenleri bu bölgede yer alıyor olabilir. Daha önce yaygın olan kanı, Filistinlilerin aslen Ege ve Kıbrıs’tan geldikleri yönündeydi.
Eğer Filistinlilerin “kök”lerinin günümüz Türkiye’sinde olduğuna ilişkin bu yeni rapor gerçekten doğruysa bu, birçok büyük medeniyet yıkıldığında Filistinlilerin orada olduğunu ve bir şekilde benzer kaderden kurtulduklarını gösterir.
Türkiye ile Suriye sınırına yakın bir bölgede bulunan Tell Tayinat’ta çok sayıda çanak çömlek ve Antik Filistinlilere ait olduğu tespit edilen eşyalar ortaya çıkarıldı. Bu eserler, arkeologların Antik Filistinlilerin gerçek anavatanları olabileceğini düşündükleri antik bir kentin kalıntıları arasında bulundu. Haaretz’e [2] göre Tell Tayinat’ın Antik Filistinlilerin başkenti olduğu düşüncesi bölgedeki çanak çömlek ve diğer sıra-dışı buluntulardan kaynaklanıyor.
Antik Filistin çömlek örnekleri
Tell Tayinat 1900’lerin başında ilk kez kazıldığında, Antik Filistin çanak çömleğinin Hititler tarafından ithal edilen lüks mallar olduğu düşünülmüştü. Ancak Toronto Üniversitesi Yakın ve Orta Doğu Medeniyetleri Bölümü’nden Profesör Timothy Harrison ve ekibi tarafından tamamlanan petrografik [3] analizler, çanak çömleklerin yerel olarak üretilmiş olma ihtimalinin de var olduğunu gösteriyor.
Araştırmacılara göre Tell Tayinat’ın Antik Filistinlilerin memleketi olduğunu destekleyen bir diğer kanıt da “Walistin” ya da “Patin” hükümdarı olan gizemli “Kral Taita”dan kaynaklanır. Tell Tayinat’ta güçlü Taita’ya gönderme yapan birkaç yazıt bulunmaktadır. Kay Kohlmayer [4] tarafından 2003 yılında keşfedilen “Patastini Kralı ve Kahramanı Taita” ve “Karkamış Fatihi Taita” yazıtları, bir Luvi (Hitit dili) hiyeroglif işaretinin yeniden yorumlanmasına yol açmıştır. Buna ek olarak bir Luvi dili uzmanı olan John David Hawkins’in dildeki ‘W’ harflerinin ‘P’ harfi olarak okunması gerektiğini gösteren kanıtların artması eşlik etti. Böylece “Walistin”, “Palistin” hâlini aldı. Mevcut çalışmadaki araştırmacılar, yeni yorumun Mısırlılar tarafından belgelenen Peleset [5] Deniz Halkları hakkındaki bilgilerle örtüştüğünü düşünmekteler.
Sağ kabartmada Kral Taita yer alıyor. Haddad Tapınağı, Halep, Suriye.
Antik Filistinliler hakkındaki en eski yazıtlardan bazıları Mısır’da MÖ 12. yüzyıla aittir. Yazıtta Deniz Halkları’nın bir savaşından ve ardından Delta Savaşı’ndaki [6] yenilgisinden bahsedilmektedir. Konu hakkında Petros Koutoupis [7] geçen yıl Ancient Origins’e şunları yazdı:
“Antik Mısır hiyerogliflerindeki yazıt özellikle bu birlik içinden, fonetik olarak Peleset’e karşılık gelen P-r-s-t adı verilen Mısırlılara muhalif bir etnik grubu tanımlar. Bu, aynı Peliştim halklarına verilen İbranice etnik terimle eş anlamlıdır; yani [Philistines] Antik Filistinliler.”
Antik Filistinli esirler, Medinet-Habu mezarı, Mısır.
Dolayısıyla Tell Tayinat’ta hem Luvi hem de Antik Filistinli unsurların örtüştüğünü gösteren birçok delil vardır. Harrison’ın öne sürdüğüne göre bu durum, Antik Filistinlilerin şehri hızlıca ele geçirmediklerini, zaman içinde nüfusun geri kalanıyla asimile olduklarını ve sonunda yabancı topraklarla savaşmaya gitmeden önce Kunulua’yı [8] yurt edindiklerini gösterir.
Ben Gurion Üniversitesi’nden Profesör Gunnar Lehmann [9], yakın zamanda Türkiye’deki kıyı yerleşimleri üzerine bir çalışma yapmış ve Tell Tayinat hakkında konuşurken şunları söylemiştir: “Bu kralın yazıtları ve anıtlarının çoğu Luvi hiyeroglifleriyle yazılmış, kabartmaları neo-Hitit ama çanak çömlekleri Egeli,” bu Ege etkisinin olduğunu gösteriyor ve “Tayinat’ta sahip olduğumuz şey [bir Antik Filistinli merkezi] olmasaydı gerçekten çok ilginç olurdu.”
Dipnotlar:
Tell Tayinat, günümüzde Hatay’ın Reyhanlı ilçesi sınırları içerisinde kalan höyüktür. Hatay ili topraklarında egemen olan Geç Hitit Krallıklarından biri olan Patina Krallığının başkenti Kunulua olarak kabul edilmektedir. Höyüğün kazı çalışmalarına ilk olarak 1935-1938 yılları arasında Chicago Üniversitesi Doğu Bilimleri Enstitüsü adına Robert J. Braidwood başkanlığında başlanmış olup ikinci etap kazılarına 2004 yılında Timoty P. Harrison idaresinde devam edilmiştir. (ç.n.)
Haaretz, kamuoyunun şekillenmesinde rol oynayan, hükümet ve karar alıcı çevrelerin dikkatini çeken, 1919’da Rusya’dan gelen bir grup Siyonist göçmen tarafından Kudüs’te kurulan, Alman iş insanı Salman Schocken’ın satın aldığı, günümüzde de yayım yapan bir gazetedir. (ç.n.)
Petrografi, kayaçların minarellerini, kimyasal bileşenlerini, yapı ve dokularını ve doğada bulunuş şekillerini ortaya koyan bilim dalıdır. (ç.n.)
Kay Michael Kohlmeyer: 1950 Braunschweig Almanya doğumlu, Berlin Uygulamalı Bilimler Üniversitesi’nde (HTW) jeo-saha arkeoloğu, profesör. (ç.n.)
Peleset, Mısırca “Pulasati” de denilen Deniz Kavimlerinin içinde yer aldığı söylenen etnik gruplardan biri olarak MÖ 2. yüzyıllarda Doğu Akdeniz’deki Antik Mısır tarihi ve ikonografik kayıtlarda yer alan ve günümüzde tarihçilerin genel olarak “Antik Filistinliler” ile özdeşleştirdiği kavimdir. (ç.n.)
Delta Savaşı, MÖ 1175 yılında III. Ramses yönetimindeki Mısırlılar ile Deniz Kavimleri arasındaki savaş. (ç.n.)
Petros Koutoupis, ağırlıklı olarak Doğu Akdeniz ve Yakın Doğu’nun Geç Tunç ve Erken Demir Çağı dönemlerine odaklanan bir yazar ve bağımsız bir tarih araştırmacısıdır. (ç.n.)
Kunulua: Tell Tayinat ya da Kunulua, Demir Çağı’ndan kalma şehrin adı. Asur kaynaklarında Patina veya Unqi olarak bilinen Geç Hitit Krallığının başkentidir. (ç.n.)
Gunnar Lehmann, İsrail’deki Ben-Gurion Üniversitesi’nde Yakın Doğu arkeolojisi profesörü ve Almanya, Berlin’deki Humboldt Üniversitesi’nde Güney Levant arkeolojisi onursal profesörüdür. Araştırma alanları, Antik Filistinliler ve Fenikeliler başta olmak üzere Antik Yakın Doğu ve Antik Akdeniz ile bağlantıları ve alışverişleri açısından Levant’ın toplumsal durumu ve ekonomisine odaklanmaktadır. (ç.n.)
News
